Dychotomia procesu urbanizacji, czyli rozlewanie miast kurczących się w kontekście systemu planowania przestrzennego.

"Depopulacja, ?erozja miejskości? i rozlewanie się miast są głównymi wątkami podjętymi przez autora. Stawia on pytanie o kierunki rozwoju systemu planowania przestrzennego w warunkach wielowymiarowego kurczenia się miast, odnosząc się do dokumentów doktrynalnych, takich jak Karta Ateńska, Karta z Machu Picchu czy Karta Nowej Urbanistyki.

Odpowiedzi w formie rekomendacji, opracowanych na postawie doświadczeń niemieckich, poprzedza studium zjawiska kurczenia się miast w Polsce, poznanie uwarunkowań, skali i przebiegu tego fenomenu.

Próba badawcza obejmowała 853 ośrodki posiadające prawa miejskie w okresie 1995-2018. Typologia miast kurczących się została opracowana na podstawie analizy wielowskaźnikowej, która obrazuje przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne. Typologia ta została uzupełniona o bilanse zmiany powierzchni terenów mieszkaniowych w latach 1990-2018. Pozwoliło to na analizę trajektorii aspektu przestrzennego kurczenia się miast w skali tych ośrodków oraz ich regionu funkcjonalnego. Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać 159 miast kurczących się w Polsce, w tym 21, które doświadczyły kurczenia się w wymiarze przestrzennym wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym. Kurczenie pozorne, czyli osadzone w warunkach rozlewania się ośrodka centralnego (shrinkage sprawl, por. urban sprawl) na jego obszar funkcjonalny zaznacza się w 13 miastach kurczących się. Pokazuje to niejednorodność upadku miasta, kurczenie się miasta może być osadzone w szerszym kontekście wzrostu regionu lub obejmować cały obszar funkcjonalny. Rozkład przestrzenny miast kurczących się w Polsce tworzy zarys granic historycznych okręgów przemysłowych. Kurczenie się miast dotknęło w szczególności tych miast, które w wyniku transformacji systemowej stały się jednocześnie miastami ?poprzemysłowymi? i ?postsocjalistycznymi?.

Proces rozlewania miast kurczących się (shrinkage sprawl) z jednej strony wynikał z ?paradygmatu wzrostu?, czyli rozwoju rozumianego jako wzrost. Z drugiej strony był to wynik transformacji systemu planowania przestrzennego. System doby gospodarki centralnie planowanej, zorientowany na kolektywizm i interes publiczny został poddany deregulacji i liberalizacji, jego nadrzędną wartością jest obecnie własność prywatna. W szerszym ujęciu, przez kurczenie się miast, można rozumieć proces dekoncentracji, rozwoju przestrzennego jak i wpływu na system planowania przestrzennego czy samego procesu urbanizacji. Ujęcie to wskazuje na przemiany sieci osadniczej w warunkach powszechnego ubytku liczby ludności, która obejmuje rozlewanie się zabudowy poza miastem i utratę części funkcji przez ośrodki centralne.

Aktualnym staje się pytanie, jaka jest obecnie funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się?

Czy miasto kurczące się może być ?restrukturyzowane? oddolnie? "